Odpowiedzialność spadkobierców za zaległości względem KRUS
08.08.2021 -
Prowadzący gospodarstwo rolne, który nie reguluje należnych składek na ubezpieczenie społeczne rolników i posiada zadłużenie z tytułu składek, winien mieć świadomość, że należności te mogą być w przyszłości dochodzone od jego spadkobierców.
Ci w określonych sytuacjach jednak mogą uniknąć spłaty tych długów.
W sytuacji podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy (czyli obowiązkowo, gdy powierzchnia użytków rolnych przekracza 1 ha przeliczeniowy) rolnik prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym ma obowiązek uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. W przypadku, kiedy rolnik nie reguluje tych składek, jest systematycznie powiadamiany o ciążących na nim długach z tego tytułu, a KRUS wydaje decyzje ustalające wysokość zaległości z tytułu składek wraz z informacją, że np. w przypadku nieuregulowania wskazanych kwot zostanie wszczęte postępowanie o zabezpieczenie należności przez wpis hipoteki przymusowej w księdze wieczystej. W dalszej kolejności następowało zabezpieczenie należności poprzez wpis tej hipoteki.
Zdarza się jednak tak, że rolnik zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej wiele lat wcześniej, ale nie zgłosił tego faktu do KRUS, wobec czego składki nadal są naliczane, a sam rolnik nie kwestionuje zasadności ich naliczania i nie zaskarża decyzji dotyczących obowiązku opłacania składek z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników. Bywa również, że powstałe zadłużenie z tytułu składek, w ramach układu ratalnego udzielonego przez organ rentowy i realizowanego w drodze comiesięcznych potrąceń dokonywanych np. z emerytury rolniczej przysługującej za życia rolnika nie zostanie w całości spłacone, a więc również i w tym wypadku pozostaje kwestia odpowiedzialności spadkobierców za ten dług spadkowy.
Kiedy powstaje odpowiedzialność spadkobierców?
Jeżeli na dzień śmierci spadkodawcy pozostaje nieuregulowane zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego może orzec w drodze decyzji, że odpowiedzialność za powyższe zadłużenie ponoszą spadkobiercy – czyli osoby ustalone postanowieniem Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub legitymujące się aktem poświadczenia dziedziczenia.
Zgodnie bowiem z art. 52 ust.1 pkt 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2017 r., poz. 2336) w sprawach nieuregulowanych w ustawie do składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się odpowiednio art. 97 §1 i art. 98 §1 i 2 pkt 1, 2 i 7 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa. W myśl tych przepisów spadkobiercy podatnika (odpowiednio osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu rolników) przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego (odpowiednio w przepisach z zakresu ubezpieczeń) majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.
Z kolei w myśl art. 98 §1 i §2 pkt 1, 2 i 7 powyższej ustawy do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe, przy czym odpowiedzialność ta dotyczy zaległości podatkowych (w omawianym przypadku zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne), odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych (z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne) oraz kosztów upomnienia i postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy, powstałych do dnia otwarcia spadku.
Zgodnie z przytoczonymi wyżej uregulowaniami ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i ustawy Ordynacja podatkowa, spadkobiercy podatnika (ubezpieczonego, zobowiązanego do opłacania składek) ponoszą odpowiedzialność za pozostawione przez tegoż spadkobiercę zaległości (chyba że spadek odrzucono) z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników, w tym również za odsetki za zwłokę. W świetle powyższego organ rentowy (KRUS) jest uprawniony do orzeczenia o odpowiedzialności spadkobierców za pozostawione przez spadkodawcę zaległości z tytułu składki na ubezpieczenie społeczne rolników.
Tryb odwoławczy od decyzji KRUS
Jeżeli zatem powstanie taka sytuacja, że spadkobiercy zmarłego otrzymają decyzję w sprawie odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników, to należy po szczegółowym zapoznaniu się z jej treścią rozważyć wniesienie od takiej decyzji do sądu odwołania.
W toku postępowania odwoławczego sąd będzie badał, czy wydana przez KRUS decyzja jest zgodna z prawem. W pierwszej kolejności sąd będzie zajmował się badaniem, czy faktycznie osoba, wobec której naliczono zaległość, była rzeczywiście objęta ubezpieczeniem społecznym rolników, tj. czy faktycznie prowadziła działalność rolniczą, a jeżeli tak – to kiedy została ona zaprzestana.
Przykład z orzecznictwa
Pan Jan w 2001 r. odziedziczył gospodarstwo rolne po rodzicach, jednak z uwagi na chorobę psychiczną nigdy nie prowadził działalności rolniczej, a gospodarstwo popadło w ruinę. Organ rentowy od wielu lat znał sytuację życiową pana Jana, gdyż wizytował jego gospodarstwo i przeprowadzał wywiady środowiskowe w jego sprawie. Z wszystkich tych protokołów wizytacyjnych oraz wywiadów środowiskowych znajdujących się w aktach KRUS jednoznacznie wynikało, że pan Jan działalności rolnej nie prowadził. Niemniej organ rentowy wydał decyzję stwierdzającą ustanie ubezpieczenia społecznego rolników dopiero w 2016 r., wskazując, iż ubezpieczenie ustało od dnia 1.07.2015 r., mimo iż dysponował wiedzą, że pan Jan działalności rolniczej nie prowadził już od wielu lat. W postępowaniu odwoławczym okoliczność ta została udowodniona przez spadkobierców i sąd zmienił decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w ten sposób, że ustalił brak podstaw do przeniesienia odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników na spadkobierców.
KRUS a bezrobocie
Kolejnym zagadnieniem, które często pojawia się w odwołaniach od decyzji KRUS, jest np. stwierdzenie, że nie można mówić o zaległościach, bo dana osoba była zarejestrowana jako bezrobotna. Fakt, że osoba, za którą mamy ponosić odpowiedzialność, była zarejestrowana jako bezrobotna, nie wyklucza jednak faktu, że była też rolnikiem. Istotne jest to, czy osoba ta pobierała zasiłek dla bezrobotnych, gdyż jedynie osoby bezrobotne pobierające zasiłek podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu w ZUS. Nie dotyczy to natomiast osób jedynie zarejestrowanych jako bezrobotne bez prawa do zasiłku – w stosunku do tych osób fakt zarejestrowania jako bezrobotny nie ma wpływu na podleganie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Z dobrodziejstwem inwentarza
Kiedy odpowiedzialność spadkobierców, którzy nabyli spadek, jest ograniczona, tj. przyjęli oni spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a więc z odpowiedzialnością za długi, które spoczywały na spadkodawcy do wysokości wartości aktywów wchodzących w jego majątek, należy zadbać o to, aby w decyzji KRUS ustalającej odpowiedzialność spadkobierców znalazło się takie dodatkowe ustalenie – że przyjęcie spadku przez spadkobierców nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza. Okoliczność ta ma istotne znaczenie, gdyż wprowadza ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców i powinna znaleźć odzwierciedlenie w decyzji orzekającej o odpowiedzialności spadkobierców za zaległości składkowe. Warto też pamiętać, że w odwołaniu od decyzji można podnieść zarzut przedawnienia. Co do zasady należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.
Z uwagi na to, że materia odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek jest dość skomplikowana, a stany faktyczne bardzo zróżnicowane, warto w każdym wypadku otrzymania niekorzystniej decyzji z KRUS rozważyć po zasięgnięciu fachowej pomocy prawnej możliwość wniesienia odwołania, które w tego rodzaju sprawach jest wolne od opłat.
(08.08.2021 za faremr.pl)
