Pandemia zrównała zwyczaje zakupowe mniej i bardziej zamożnych Polaków. Raport PIE i Mastercard
Polski Instytut Ekonomiczny opublikował najnowszy raport "Konsumpcja w pandemii". Analiza została przygotowana we współpracy z Mastercard. Główne wnioski zawarte w raporcie:
wydatki konsumpcyjne wiosną 2020 r. były niższe o 40% od oczekiwanych i równocześnie o 30% niższe rok do roku,
- rzeczywista inflacja w czasie pierwszego wiosennego lockdownu mogła być wyższa o nawet 0,96 pkt.% niż oficjalna miara GUS,
- pandemia nie zwiększyła nierówności w wydatkach poszczególnych grup społecznych,
- covidowy wzrost cen najbardziej odczuło 20% konsumentów z największymi wydatkami.
Pandemia COVID-19 znalazła odbicie w wydatkach konsumpcyjnych. Wiosną 2020 r. były one niższe o 40% od oczekiwanych i równocześnie o 30% niższe rok do roku. Jednocześnie, zestawienie wskaźników cen dla struktury konsumpcji pokazane zarówno przez GUS, jak i operatora płatniczego Mastercard pokazuje, że o ile rzeczywista inflacja w czasie pierwszego wiosennego lockdownu mogła być wyższa o nawet 0,96 pkt.% niż oficjalna miara GUS, to od czerwca 2020 r. wskaźnik pozostaje na niższym poziomie niż w rzeczywistości. Pandemia nie przyczyniła się również do zwiększenia nierówności w wydatkach poszczególnych grup społecznych. Wzrost cen najbardziej odczuło 20% konsumentów z największymi wydatkami.
Problematyka wzrostu cen jest ściśle połączona z koszykiem zakupowym, a tym samym z trendami konsumenckimi. W raporcie „Konsumpcja w pandemii” została przeanalizowana na trzech płaszczyznach: historycznej, dekompozycji koszyka i stopnia uderzenia inflacji w zależności od grupy wydatkowej. W analizie wykorzystano dane wysokiej częstotliwości. Na ich bazie dało się zauważyć wysoką zbieżność zawartości koszyków zakupowych według danych Mastercard i GUS w latach 2019-2021.
Ewolucja polskiego konsumenta
Zmiana kompozycji koszyka zakupowego w ostatnich dwudziestu latach sugeruje poprawę standardu życia w Polsce. W latach 1999-2019, udział wydatków na rozrywkę, kulturę oraz zakwaterowanie i gastronomię wzrósł z 8,5 do 12,2% W tym samym czasie konsumenci zmniejszyli udział wydatków na żywność i napoje o ponad 6 pkt.% Jednocześnie, większą część portfela przeznaczano na wydatki związane z wolnym czasem: rekreację, kulturę, zakwaterowanie i gastronomię (wzrost o niecałe 4 pkt.%). Polski konsument wydawał w 2019 r. realnie 1,4 razy więcej niż w 2003 r., a jego średni dochód do dyspozycji wynosił niemal 1770 PLN i był realnie 1,9 razy większy niż 16 lat wcześniej.
– W ciągu ostatnich 20 lat wystąpiło kilka wydarzeń wpływających na kształt struktury konsumpcji. Wydatki konsumpcyjne zaczęły wyraźnie rosnąć po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Od 2005 r. dynamika zmian cen wzrosła z -0,6 do 11,7% w 2008 r. Później mieliśmy do czynienia ze spowodowanym kryzysem finansowym spowolnieniem, które trwało do 2013 r. Pojawienie się w 2015 r. programu 500+ sprawiło, że zyskały zwłaszcza gospodarstwa domowe o dochodzie poniżej 5 tys. PLN, które zwiększyły wydatki na żywność o 19%, a na kulturę o 38% względem okresu przed wprowadzeniem programu. Pandemia, przynajmniej jak dotąd, wpłynęła na dekompozycję koszyka zakupowego i wyhamowanie procesu narastania nierówności – mówi Maciej Miniszewski, analityk z zespołu strategii Polskiego Instytutu Ekonomicznego.
Konsumpcja w pandemii: gastronomia ucierpiała, branża spożywcza odporna
Na początku pandemii, wiosną 2020 r., wydatki całkowite były niższe o 40% od oczekiwanych i równocześnie o 30% niższe rok do roku. Udział wydatków na zakwaterowanie i gastronomię w koszyku wydatków spadł z 7,1 do 3,8% między 2019 r. a pierwszym kwartałem 2021 r. W tym okresie mobilność została ograniczona, co spowodowało, że przychody w transporcie zmalały z 16,7 do 13,6% Zamknięcie galerii handlowych wyraźnie uderzyło w branżę odzieżową. Udział wydatków na odzież i obuwie w koszyku konsumpcyjnym zmalał z 7,5 do 4,7%, wydatki te spadły również realnie.
Dzięki analizie zmian udziałów poszczególnych wydatków w czasie, twórcy raportu wskazali branże odporne na kryzys pandemiczny. To przede wszystkim sektor spożywczy, który notował regularne wzrosty sprzedaży. Wartość transakcji w sklepach spożywczych zwiększyła się z 28,3 do 33,8% między 2019 r. a pierwszym kwartałem 2021 r.
– W ramach wnikliwej analizy zachowań zakupowych Polaków w 2021 nie mogło umknąć naszej uwadze ograniczenie konsumpcji w pierwszej fazie pandemii. Ograniczenie jednak nie tyle ilościowe, co poprzez skupienie się na wydatkach w kategoriach niezbędnych. Mam tu na myśli zakupy spożywcze, artykułów higienicznych, ale też zakupy elektroniki i wyposażenia mieszkań mające na celu przystosowanie ich do pracy czy nauki zdalnej. Pogłębiona analiza wykazała, co ciekawe, że ograniczenie konsumpcji i jej redukcja do najbardziej podstawowych kategorii, w podobnym stopniu uwidoczniła się wśród osób, które przed pandemią należały do najwięcej wydających, jak i wśród najmniej wydających (też przed pandemią). Wręcz u najwięcej wydających można zauważyć efekt wyższej bazy, ponieważ u nich ograniczenie konsumpcji na dobra nie pierwszej potrzeby odbywało się z wyjściowo wyższego poziomu – mówi Marek Kolano, dyrektor działu Data Driven Solutions w polskim oddziale Mastercard Europe.
Chwilowy okazał się być wzrost udziału sprzedaży przez internet (z 5,6% do 11,9% w kwietniu 2020 r.). Najwyższe wzrosty dotyczyły zakupów mebli, elektroniki i RTV/AGD – od stycznia do kwietnia 2020 r. wolumen sprzedaży wzrósł trzykrotnie, a udział wyniósł wtedy 28,6% Największą część wydatków przez internet odnotowano w sprzedaży „odzieży i obuwia” – w kwietniu 2020 r. 61,3% transakcji realizowano przez Internet. Zmiany te były jednak krótkotrwałe i już do sierpnia udział konsumpcji online spadł do 6,8%
Twórcy raportu zaobserwowali także, że konwersja do sprzedaży online była zależna od stopnia ograniczenia działałności sklepów fizycznych. Kanały online zyskiwały na popularności w trakcie funkcjonowania obostrzeń i szybko traciły dynamikę, gdy tylko otwierały się tradycyjne punkty sprzedaży. Ten efekt wzajemnego "znoszenia" się kanałów, analitycy zauważyli zarówno w pierwszym, jak i drugim lock-down'ie.
Inflacja na początku pandemii (jeszcze) wyższa niż wskazują szacunki GUS
Zestawienie wskaźników cen dla struktury konsumpcji GUS i Mastercard sugeruje, że rzeczywista inflacja w czasie wiosennego lockdownu mogła być wyższa niż oficjalna miara GUS. Różnica w marcu wyniosła 0,55 pkt.%, a w kwietniu 0,96 pkt. O ile jednak inflacja w czasie wiosennego lockdownu najprawdopodobniej była wyższa niż oficjalna miara GUS, to od czerwca 2020 r. pozostaje na niższym poziomie niż w rzeczywistości.
Podobne koszyki zakupowe grup o różnych dochodach
W czasie pandemii zmniejszyły się różnice udziałów skrajnych grup wydatkowych w ogólnej strukturze konsumpcji, co odzwierciedla skupienie się na niezbędnych wydatkach i przekłada się na zatarcie różnic pochodzących z możliwości finansowych bogatszych konsumentów. Pandemia nie przyczyniła się do zwiększenia nierówności. Wzrost cen był bardziej odczuwalny dla 20% najwięcej wydatkujących niż dla pozostałych. Wynikało to m.in. z ograniczeń w handlu i usługach, które zatarły różnice w strukturach portfeli. Trzeba jednocześnie pamiętać, że w analizie nie uwzględniono oszczędności i inwestycji, które mimo to pozwalają najbogatszym bezpieczniej przetrwać kryzys.
(Informacja prasowa Polskiego Instytutu Ekonomicznego)
