Prawie 5 tys. zł kosztowały w tym roku każdego pracującego podatnika „prezenty” od rządu

27 grudnia 2023 r.

Dzieci wierzą w Świętego Mikołaja, potem przekonują się, że ktoś taki nie istnieje, a prezenty pod choinkę kupowali im rodzice. Miejsce Świętego zajmuje jednak wkrótce Cwany Mikołaj. Rząd. W 2023 r. rozdał Polakom prezenty o wartości 4750 zł na głowę. Spryt Cwanego Mikołaja polega na tym, że za te prezenty zapłacą sami obdarowani.

W życiu pewne są tylko śmierć, podatki oraz to, że rząd wykorzysta zabrane ci pieniądze, by cię przekupić. A przynajmniej, by spróbować kupić twoje głosy za kolejne świadczenie socjalne, dotację, czy materialny upominek. Niestety, koszty tych prezentów koniec końców ponosisz ty sam – w podatkach. Wiesz o tym? Cóż, niestety, niektórzy dorośli Polacy wciąż nie są tego świadomi. Chcemy to zmienić.

Warsaw Enterprise Institute od 2020 r. monitoruje, jakie to nowe prezenty otrzymują podatnicy od rządowego Cwanego Mikołaja w danym roku. Celem jest zwiększenie świadomości podatników w zakresie funkcjonowania polityki gospodarczej i finansów publicznych. Mamy jednak nadzieję, że nasz raport da także do myślenia rządzącym, którym wydaje się, że wynaleźli skuteczny sposób zapewniania sobie głosów w wyborach. Zdecydowana bowiem większość z 15 zidentyfikowanych przez nas w 2023 r. prezentów miała ewidentnie cel wyborczy.

Wśród wyborczych upominków wymienić można choćby laptopy dla uczniów klas czwartych szkół podstawowych oraz bony na laptopy dla nauczycieli. Grupa nauczycieli mogących liczyć na bon to ok. 270 tys. osób plus ich domownicy. W kalkulacji politycznej oznacza to potencjalnie pół miliona głosów więcej. Nie można też nie wspomnieć o dopłatach do modernizacji remiz OSP, które trafiały tam, gdzie frekwencja wyborcza była najwyższa. Kalkulacja polityczna byłego już rządu PiS była jasna: remizy to wieś, a wieś to nasi naturalni wyborcy, których trzeba po prostu zmobilizować. Tego, że 13. i 14 emerytura mają także charakter wyborczy, nie trzeba chyba tłumaczyć. Wyrazem troski o emerytów byłaby reforma systemu emerytalnego, a nie coroczne zalepianie jego niewydolności awaryjnymi świadczeniami, które pokrywają ludzie pracujący.

Ze wszystkich wydatków, które uznaliśmy za prezenty jednoznacznie „bronią się” jedynie wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami oraz jednorazowe dodatki w wysokości 2 tys. zł dla pracowników socjalnych pracujących z rodzinami (program „Asystent rodziny w 2023 r.”). Znamienne jest jednak, że świadczenia, które mają największy sens, są najmniej hojne. Obdarowane bowiem nimi grupy nie są szczególnie liczne, a więc mają niską wartość wyborczą.

W sumie za prezenty z 2023 r. polski pracujący podatnik zapłaci ok. 4750 zł Jest to wzrost o ponad 1300 zł w relacji do 2022 r., jednak wynik wciąż mocno poniżej rekordowego roku 2020 r. – wtedy wydatki wyniosły 6795 zł na podatnika. Pamiętajmy jednak, że rok 2020 to czas pandemii i wyjątkowego chaosu w politykach publicznych. Wszyscy wówczas w jakimś sensie postradali zmysły, za co płacimy dzisiaj nie tylko zdrowotnie (zaniedbane leczenie chorób przewlekłych), lecz także finansowo – w wyniku inflacji. Błędy popełnione w pandemii nie były do końca „zawinione”, a wynikały z wyłączającej racjonalny osąd wszechogarniającej paniki.

– Bony na laptop dla nauczyciela – 677,5 mln zł

„Bon o wartości 2,5 tys. na zakup laptopa. Uprawnieni do otrzymania bonu są nauczyciele szkół podstawowych i artystycznych. Realne wydatki zależą od liczby nauczycieli, którzy skorzystają z bonu” – koszt na pracującego podatnika40 zł.

– Laptop dla ucznia – 1,1 mld zł

„Nieodpłatne laptopy dla uczniów klas IV” – koszt na pracującego podatnika 65 zł.

– 13. Emerytura – 13,6 mld zł

„13. emerytura to dodatkowe świadczenie dla wszystkich emerytów w wysokości 1588,44 zł brutto” – koszt na pracującego podatnika – 806 zł.

– 14. Emerytura – 20,7 mld zł

„14. emerytura w wysokości 2650 zł brutto dla osób pobierających świadczenia do 2900 zł brutto” – koszt na pracującego podatnika – 1226 zł.

– Podniesienie pensji minimalnej – 4,1 mld zł

„W 2023 r. pensja minimalna wzrastała dwukrotnie. Od 1 stycznia 2023 r. do 3383 zł i od 1 lipca 2023 r. do 3450 zł. Różnica między kosztami firm a dodatkowym dochodem pracowników” – koszt na pracującego podatnika – 242 zł.

– Dopłaty dla rolników nr 1 – 10 mld zł

„Różnego typu dopłaty skierowane glównie do rolników produkujących zboża w odpowiedzi na napływ tanich zbóż z Ukrainy” – koszt na pracującego podatnika – 592 zł.

– Dopłaty dla rolników nr 2 – 3,4 mld zł

„Dodatkowe, nieprzewidziane wcześniej w budżecie dopłaty dla rolników, m.in. do paliwa rolniczego czy zakupu nawozów mineralnych. Realne koszty programu mogą być inne w zależności od liczby gospodarstw, które złożą wnioski” – koszt na pracującego podatnika – 201 zł.

– Subsydia dla przemysłu energochłonnego – 5,5 mld zł

„Dotacje łagodzące wzrosty cen energii w przemyśle energochłonnym. Do wypłaty w latach '23 oraz '24; realne koszty programu mogą być inne w zależności od liczby firm, które złożą wnioski” – koszt na pracującego podatnika – 325 zł.

– Dotacje dla prosumentów – 450 mln zł

„Dodatkowe środki wyasygnowane dla programu Mój Prąd, które można przeznaczyć na zakup urządzeń do produkcji i magazynowania prądu oraz ciepła w domach jednorodzinnych. Realne koszty programu mogą być inne w zależności od liczby gospodarstw, które złożą wnioski” – koszt na pracującego podatnika – 26 zł.

– Asystent rodziny w 2023 r. – 30 mln zł

„Jednorazowe dodatki w wysokości 2 tys. zł dla pracowników socjalnych pracujących z rodzinami” – koszt na pracującego podatnika – 1 zł.

– Wozy strażackie dla OSP – 305 mln zł

Wsparcie zakupu 668 wozów ratowniczo-gaśniczych dla ochotniczych straży pożarnych – koszt na pracującego podatnika – 18 zł.

– Dodatki dla pracowników DPS-ów – 9,18 mln zł

Dodatkowe 600 zł miesięcznie dla pracowników domów pomocy społecznej prowadzonych przez samorządy oraz na ich zlecenie – koszt na pracującego podatnika – 0 zł.

– Kredyt 2% – 16,1 mld zł

Dopłaty do kredytów hipotecznych, które pozwalają utrzymać ich oprocentowanie przez pierwsze 10 lat na poziomie 2% + marża banku. Dopłaty są skierowane do osób mających nie więcej niż 45 lat, które nie miały dotąd mieszkania ani domu na własność. Realny budżet programu będzie zależał od zainteresowania – koszt na pracującego podatnika – 954 zł.

– Modernizacja remiz OSP – 300 mln zł

Dopłaty do modernizacji remiz OSP w wysokości 1 mln zł na remizę o największej frekwencji wyborczej w powiecie – koszt na pracującego podatnika – 17 zł.

– Wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami – 4 mld zł

Świadczenie wspierające dla osób z niepełnosprawnościami po 18 roku życia zależne od oceny zdolności do samodzielnego funkcjonowania – koszt na pracującego podatnika – 237 zł.

Cwany Mikołaj znów „hojny”

Wydatki okołowyborcze to zupełnie inna historia. Są wynikiem cynicznego przekonania klasy politycznej, że społeczeństwo można korumpować jego własnymi pieniędzmi. Istnieją badania naukowe wskazujące, że „kupowanie głosów wyborców ich własnymi pieniędzmi” faktycznie działa, ale w ograniczonym zakresie – zwłaszcza tam, gdzie konkurujące ze sobą partie idą łeb w łeb. Natomiast im więcej dany rząd ma grup wyborczych do zaspokojenia – a przecież wraz z upływem czasu tych grup przybywa – tym trudniej osiągnąć pożądany efekt ze względu na (mimo wszystko!) ograniczenia budżetowe. Ponadto, o ile grupa obdarowana może na daną partię zagłosować, to grupa pominięta może do głosowania zostać zniechęcona. Efekt netto kupowania głosów nie jest więc jasny i z góry przewidywalny. 2023 rok udowadnia, że rozdawanie publicznych pieniędzy nie zawsze działa tak, jak chcieliby tego politycy. Rozdawano więcej, a wygrać wyborów się nie udało.

Nowy rząd pod wodzą premiera Donalda Tuska nie tylko zapowiedział, że „nic, co dane, nie zostanie zabrane”, lecz też ogłosił nowe prezenty. Podwyżkę mają dostać nauczyciele (o 30% od 1 stycznia 2024 r.), jak i cała budżetówka (20%), a młode mamy pod warunkiem szybkiego powrotu do pracy po urodzeniu dziecka będą otrzymywać miesięcznie 1,5 tys. zł (tzw. „babciowe”). Dodatkowo świadczenie 500+ zostanie waloryzowane do 800+.

WEI w 2023 r. zaczął badać także wydatki na poziomie samorządów. Tu też mamy do czynienia z wysokim poziomem wydatkowej dezynwoltury. W naszej „Czarnej Księdze” wydatków publicznych opisaliśmy 49 przykładów w większości samorządowych zbędnych i absurdalnych wydatków o łącznej wartości ponad 12 mld zł.

Tu warto przypomnieć słynną klasyfikację Miltona Friedmana, w której wyróżnił on 4 sposoby wydawania pieniędzy. Możemy wydawać:

Własne pieniądze na własne potrzeby – to sposób najsprawiedliwszy i najskuteczniejszy.

Własne pieniądze na cudze potrzeby – to wciąż sprawiedliwy, ale mniej skuteczny sposób. Możemy np. „nie trafić” z prezentem w gust osoby obdarowywanej.

Cudze pieniądze na własne potrzeby – robisz to, płacąc za śniadanie z budżetu swojego pracodawcy albo jako minister, używając służbowego samochodu do robienia zakupów. To sposób nieefektywny z punktu widzenia właściciela pieniędzy. Twoi pracodawcy raczej na tym tracą.

Cudze pieniądze na cudze potrzeby – to istota działania państwa redystrybucyjnego. Mimo najlepszych chęci ani politycy, ani urzędnicy nie są w stanie odgadnąć tego, czego naprawdę chcemy. To najbardziej nieefektywny sposób wydawania pieniędzy.

Duża hojność Cwanego Mikołaja w 2023 r. i fakt, że w najbliższych latach raczej hojny być nie przestanie, komponuje się dobrze z ogólnym podejściem polskiej klasy politycznej do środków publicznych. Politycy niezbyt się przejmują, czy pieniądze z podatków zostaną wydane z sensem, czy będzie z tego jakiś zwrot i jak to wpłynie na ogólną kondycję finansów państwa. Okres wyborczy tę tendencję wzmógł. Nie dziwi więc, że deficyt sektora finansów publicznych na koniec 2023 r. wyniesie według prognoz PKO BP 5,5%, co byłoby jednym z najgorszych wyników w UE.

Jak liczyliśmy?

Nasze wyliczenia są pewnym przybliżeniem, a nie precyzyjną wyceną. Stąd też publikacja niniejsza nie rości sobie żadnych pretensji do naukowości, a jej głównym przesłaniem jest uświadomienie współobywatelom, że darmowych obiadów nie ma i że to oni za nie płacą. Wbrew pozorom ta wiedza nie jest powszechna. Z badania przeprowadzonego w 2017 r. dla serwisu ciekaweliczby.pl wynika, że tylko niecałe 40% Polaków zdaje sobie sprawę, że źródłem finansowania programów takich, jak 500+ są podatki, które płacą oni, a nie tylko np. sąsiedzi, czy zwolennicy innych partii.

Niestety, polski rząd nie prowadzi zestawienia wszystkich wprowadzanych świadczeń i programów socjalnych, subsydiów i dotacji. Dlatego też identyfikacja działań państwa, które można opisać jako prezenty dla podatnika lub jakiejś określonej grupy beneficjentów, za które płacą podatnicy, odbywa się drogą żmudnego researchu.

W naszym zestawieniu wyliczamy koszt prezentów, które dostaliśmy od państwa w danym roku przypadającym na jednego pracującego podatnika. Wartość poszczególnych prezentów szacujemy w oparciu o wyliczenia przedstawione w ocenie skutków regulacji, czy wiarygodnych publikacjach prasowych i analitycznych oraz w oparciu o wyliczenia własne. Piszemy tylko o nowych, rozdanych w danym roku, prezentach od rządu. Nie wliczamy w nie tych programów, które rząd uruchomił w latach poprzednich, a które wciąż funkcjonują, chyba że zostały rozszerzone pod względem zakresu, czy wartości. Bierzemy więc pod uwagę np. koszty podwyżki pensji minimalnej, jeśli ta waloryzowana jest ponad inflację bądź wartość dodatkowych emerytur albo rozmaite „awaryjne” subsydia.

Jeśli chodzi o licznik naszych wyliczeń, czyli koszt budżetowy danego prezentu, to po pierwsze niektóre mikołajowe wydatki zależą od wskaźnika ich wykorzystania (nie wszyscy uprawnieni z nich skorzystają albo nie wszyscy skorzystają natychmiast), co przekłada się na opóźnienia w dostępie do informacji o finalnych wydatkach. Zakładamy na potrzeby naszego ćwiczenia, że wskaźnik wykorzystania równa się 100% Po drugie niektóre brane pod uwagę wydatki, choć rozpoczynają się w ciągu trwającego roku, to rozłożone są na kolejne lata. Mają określone z góry budżety, ale budżety te mogą w przyszłości ulegać zmianom. Jeśli wydatki te mają budżety roczne, kierujemy się tymi założeniami, biorąc pod uwagę kwoty przeznaczone na rok bieżący. Po trzecie, niektóre prezenty formalnie funkcjonują jako inwestycje, np. w infrastrukturę. W takim wypadku bierzemy pod uwagę koszt całkowity. Przyznajemy, że w ocenie tego, czy dany wydatek jest inwestycją, czy prezentem rościmy sobie prawa do arbitralności.

Jeśli chodzi o mianownik wyliczeń, sprawa jest prostsza. Wychodzimy mianowicie z założenia, że koniec końców wszystkie wydatki budżetowe finansowane są z kieszeni pracującego podatnika. Liczbę pracujących pobieramy z danych GUS-u za III kw. 2023 r. – wynosi ona: 16873000 osób.

(Informacja Warsaw Enterprise Institute)