Raport Pekao: Polskie mleczarstwo w ścisłej czołówce w UE. Wciąż umacnia pozycję

05 listopada 2023 r.

02.11.2023 -

Jak w ostatnich latach w Unii kształtował się rynek mleka? Jak wyglądał handel wewnątrz unijny i do krajów trzecich? Jakie są perspektywy przed unijnym sektorem mleczarskim? Odpowiedzi na te pytania można znaleźć w Raporcie Banku Pekao pt. Branża mleczarska. Przedsiębiorstwa wobec krótko i długookresowych wyzwań.

Ceny mleka w Unii Europejskiej

Pod koniec 2022 roku nastąpiło ożywienie w unijnej produkcji mleka surowego, które było kontynuowane w 2023. Polska pozytywnie wyróżniała się na tle Unii wolumenowym wzrostem dostaw mleka.

W latach 2010-2020 produkcja mleka w Unii Europejskiej rosła średnio o 1,6% rocznie. Pod koniec tego okresu widoczne było jednak zahamowanie wzrostu m.in. z powodu spadku opłacalności chowu krów.

Z kolei w okresie 2021-2022 widać wzrost notowań produktów mlecznych na światowym i europejskim rynku, który pozwolił na podniesienie cen płaconych rolnikom za mleko. To z kolei miało pozytywny wpływ na rentowność w rolnictwie i zachęcało do rozwoju produkcji, w efekcie czego pod koniec 2022 roku łączne dostawy mleka w Unii Europejskiej były już wyższe niż w analogicznej części roku poprzedniego.

Na całorocznych wynikach zaważyły jednak spadki w pierwszym półroczu 2022 r. Co warto podkreślić, na tle Wspólnoty pozytywnie wyróżniała się Polska, która nie tylko należała do grupy państw o dodatniej dynamice produkcji mleka surowego w 2022 roku, ale też osiągnęła najwyższy wolumenowy przyrost spośród 10 największych unijnych producentów.

Zapoczątkowany w drugim półroczu 2022 roku trend wzrostowy w unijnej produkcji utrzymuje się w 2023. W okresie sty-lip’23 łączne dostawy surowca do zakładów przetwórczych były wyższe o 0,8% niż w analogicznej części poprzedniego roku. We wskazanym okresie Polska należała do ścisłej czołówki państw o najwyższym wzroście wolumenu dostaw.

Rośnie wydajność krów mlecznych we Wspólnocie

W ciągu ostatniej dekady rosła wydajność krów mlecznych w Unii, co z nawiązką rekompensowało spadek pogłowia. Polska, pomimo dynamicznego wzrostu efektywności, nadal znajduje się poniżej średniej unijnej

Wzrost produkcji mleka w Unii w latach 2010-2020 był efektem przemian strukturalnych zachodzących w europejskim rolnictwie. Z jednej strony redukcji ulegało pogłowie krów mlecznych – na koniec 2020 roku było niższe o 6% niż 12 lat wcześniej. Równolegle jednak odnotowano silny wzrost wydajności – we wskazanym okresie średnia mleczność 1 krowy zwiększyła się o 21%. Co ważne, poprawa wydajności z nawiązką rekompensowała spadek pogłowia, umożliwiając osiągnięcie dodatniej dynamiki w produkcji surowca dla przetwórstwa.

W 2021 roku niekorzystne uwarunkowania rynkowe (niskie ceny i pogorszenie opłacalności) spowodowały nieco silniejszą redukcję pogłowia (-1,5% r/r), czego nie był już w stanie zrekompensować dalszy wzrost efektywności i w rezultacie unijna produkcja lekko spadła. Z kolei w ubiegłym roku dzięki stopniowej poprawie otoczenia rynkowego redukcja unijnego stada krów mlecznych była już niewielka i jej negatywny efekt dla potencjału produkcyjnego został zneutralizowany dalszym wzrostem wydajności.

Spośród 10 największych producentów mleka krowiego we Wspólnocie w latach 2010-2022 polscy rolnicy odnotowali najszybszy wzrost średniej wydajności krów. Pomimo wysokiej dynamiki średnia dla Polski była jednak nadal niższa niż dla 27 krajów Unii, co wskazuje na potencjał do dalszej poprawy

Jakich produktów mlecznych wytwarza się więcej, a jakich mniej?

Między 2010 a 2022 najszybciej rosła unijna produkcja odtłuszczonego mleka w proszku. Dodatnią dynamikę odnotowano też w przypadku masła i serów. Z kolei produkcja mleka pitnego i pełnego mleka w proszku spadła.

Wolumeny unijnej produkcji poszczególnych wyrobów mleczarskich zmieniały się na przestrzeni ostatnich lat pod wpływem m.in.: popytu wewnętrznego i na rynkach państw trzecich, rentowności sprzedaży czy dostępności surowca.

Między 2010 a 2022 unijna produkcja mleka pitnego zmniejszyła się o 9%, głównie pod wpływem słabnącego popyt na rynku unijnym. We wskazanym okresie konsumpcja zmniejszyła się o 10%. Wprawdzie równolegle odnotowano wzrost eksportu, lecz pozwoliło to jedynie częściowo zamortyzować mniejsze spożycie wewnętrzne. W samym 2022 produkcja obniżyła się o 2%.

Do 2020 roku rosła produkcja PMP, czemu sprzyjał wzrost popytu wewnętrznego, z naddatkiem rekompensujący słabnący eksport. W latach 2021-22 trend w konsumpcji uległ jednak zmianie, zaś sprzedaż zagraniczna nadal spadała. W rezultacie w ciągu 2 lat produkcja zmniejszyła się aż o 17%. W 2023 roku wróciły wzrosty wspierane przez ożywienie w eksporcie.

W latach 2010-22 wolumen produkcji OMP zwiększył się o 61%. Tak wysoka dynamika była efektem przede wszystkim szybko rosnącego eksportu.

W opisywanym okresie unijna produkcja sera wzrosła o 17%, zaś masła o 18%. W obu przypadkach odnotowano wzrost zarówno eksportu, jak i konsumpcji, ale to popyt wewnętrzny w większym stopniu napędzał produkcję. W br. utrzymuje się dodatnia dynamika produkcji.

Polska wśród liderów unijnego mleczarstwa

Polska należy do grupy największych producentów wyrobów mlecznych w Unii. Spośród krajów z czołówki była jednym z dwóch, które w latach 2010-21 odnotowały wzrost produkcji we wszystkich głównych kategoriach.

Produkcja wyrobów mlecznych w Unii Europejskiej jest silnie skoncentrowana w państwach o wysokim potencjale w zakresie produkcji surowego mleka krowiego. Bezpośredni dostęp do surowca jest kwestią kluczową w tym sektorze. Czołówkę unijnej branży tworzy 6 krajów: Niemcy, Francja, Holandia, Włochy, Polska i Irlandia. Ich łączny udział w unijnych dostawach surowego mleka do zakładów przetwórczych jest wyższy niż 70%. Z kolei w przypadku najważniejszych przetworów mlecznych waha się między 56% (mleko pitne) a 80% (sery). Oprócz ww. państw, istotnymi producentami są również Hiszpania i Dania.

Polska należy do ścisłej czołówki unijnej branży. Pod względem produkcji mleka surowego oraz jego dostaw do przetwórstwa zajmuje odpowiednio 3. oraz 5. lokatę. Ta różnica wynika z niższego znaczenia kanałów rynkowych (głównie zakłady przetwórcze) w dystrybucji mleka niż w innych krajach. W Polsce przeciętnie około 84% mleka z gospodarstw rolnych jest skupowanych przez przemysł przetwórczy. W pozostałych krajach będących największymi producentami w Unii udział ten przekracza 95%. Dzięki wysokiej dostępności surowca Polska należy do grupy największych producentów wyrobów mlecznych w UE. W 4 z 5 głównych grup produktowych plasuje się w TOP5.

Między 2010 a 2021 rokiem w poszczególnych kategoriach widoczne było duże zróżnicowanie pomiędzy głównymi producentami w zakresie kierunków rozwoju oraz dynamik produkcji. Na tym tle pozytywnie wyróżniała się Polska, która we wskazanych latach była jednym z dwóch państw wymienionych w akapicie 1. (TOP6 w UE) notujących wzrosty we wszystkich głównych segmentach.

Handel wewnątrzunijny. Polska zwiększyła swój udział

W ostatnich latach handel produktami mlecznymi pomiędzy krajami członkowskimi UE był dość stabilny. W tych niełatwych warunkach Polska zwiększyła swój udział w wolumenie obrotów.

Między 2015 a 2022 rokiem wolumen handlu wewnątrzwspólnotowego produktami mlecznymi był stabilny. Zmianom ulegała jednak jego struktura produktowa.

W latach 2015-2021 w większości głównych kategorii nastąpił wzrost obrotów pomiędzy państwami członkowskimi, ale negatywnie na dynamice łącznego handlu odbił się spadek odnotowany w przypadku najważniejszego segmentu, tj. mleka pitnego i śmietany. W efekcie zmniejszyło się znaczenie tego asortymentu w strukturze sprzedaży – z 50% w 2015 roku do 44% w 2021. Zmian w ww. trendach nie przyniosła pandemia COVID.

W 2022 roku odnotowano zwiększenie obrotów na rynku unijnym serami, proszkami mlecznymi oraz maślanką. Równolegle nastąpiło odbicie w handlu mlekiem pitnym i śmietaną. Był to czynnik wsparcia dla łącznych wyników handlu wewnątrzwspólnotowego, którego wolumen zwiększył się o 1,2% r/r. Jednak wzrost w segmencie mleka pitnego był zbyt słaby, aby odwrócić trendy w strukturze produktowej obserwowane w poprzednich latach.

W 2022 roku Polska zajmowała 5. miejsce pod względem wolumenu produktów mlecznych dostarczanych do innych państw UE. Między rokiem 2015 a 2022 Polska poprawiła swoją pozycję w Unii o 2 miejsca. Jej udział w handlu wewnątrz Wspólnoty wyniósł 6% w 2022 roku i w porównaniu do 2015 roku zwiększył się o 1,4 pp.

Eksport mleczarski w Unii Europejskiej

Po wielu latach wzrostu eksportu z Unii Europejskiej w 2022 roku odnotowano silny spadek. Polska należy do czołówki unijnych eksporterów, a jej udział w sprzedaży z UE jest wyższy niż w handlu wewnątrzwspólnotowym.

Bardziej dynamiczne zmiany odnotowano w wolumenie sprzedaży produktów mlecznych z Unii Europejskiej.

W okresie 2015-2021 łączny wolumen sprzedaży z Unii na rynki państw trzecich pozostawał w trendzie wzrostowym. W opisywanym okresie jedynie raz (w 2018 r.) odnotowano spadek r/r, w dodatku o małej skali. Średnioroczny wskaźnik wzrostu eksportu w latach 2015-21 wyniósł 3%. Spośród głównych produktów najwyższą dynamikę odnotowano w przypadku mleka pitnego i śmietany (CAGR: +7,7%), zaś najniższą w segmencie masła (+0,2%). Warto tu jednak podkreślić, że eksport masła ulegał bardzo wysokim (nawet kilkunastoprocentowym) wahaniom w poszczególnych latach.

W 2022 roku odnotowano silny, 10-procentowy, spadek wolumenu sprzedaży produktów mlecznych poza Unię.

Był on efektem kilku czynników:

• spadku produkcji mleka pitnego, przy stabilnej produkcji masła i serów;
• osłabienia popytu w Chinach, które są jednym z najważniejszych partnerów handlowych unijnego sektora przetwórstwa mleka;
• wyższej konsumpcji w Europie, która stanowiła konkurencję dla eksportu.

W 2022 roku Polska zajmowała 5. miejsce na liście największych unijnych eksporterów do krajów trzecich. Udział naszego kraju w sprzedaży poza Wspólnotę zwiększył się z 7,5% w 2015 roku do 9% w 2022 roku. Co ważne, znaczenie Polski było wyraźnie wyższe niż w handlu wewnątrzwspólnotowym (udział: 6% vs 9%).

(02.11.2023 za Roman Wieczorkiewicz, portalspozywczy.pl)