Jak kupować i zużywać energię elektryczną w XXI wieku?

28 kwietnia 2019 r.

Od redakcji: Artykuł przedstawia sposoby rozwiązywania problemów związanych ze wzrostem cen energii elektrycznej i potrzebą optymalizacji jej zużycia. Autorzy są specjalistami od zarządzania efektywnością energetyczną przedsiębiorstw produkcyjnych.

Elektroenergetyka w Polsce w XX wieku.

Energia elektryczna w ubiegłym wieku traktowana była jako dobro powszechne wyższego rzędu, dystrybuowane przez państwo w warunkach naturalnego monopolu. Wynikało to z przekonania o konieczności pełnej kontroli nad obszarami ważnymi strategicznie. Energia elektryczna „należała się” wszystkim. W połączeniu z niską, nie mającą wiele wspólnego z kosztami wytwarzania ceną, zwalniało to jej konsumentów, zarówno indywidualnych jak i przemysłowych, od odpowiedzialności za racjonalne wykorzystanie zasobów. Jedynym i jednocześnie niezwykle skutecznym ograniczeniem była niewydolność techniczno-organizacyjna całego systemu.

Energia elektryczna – jednak towar jak każdy inny, chociaż niełatwy w obrocie

Rozpoczęta w roku 1989 transformacja ustrojowa objęła również elektroenergetykę. Energia elektryczna zaczęła być towarem, a jej dotychczasowy odbiorca stał się klientem. Momentem przełomowym w procesie tworzenia rynku energii było wejście w życie ustawy Prawo Energetyczne w kwietniu 1997 roku, której podstawowym celem było uruchomienie mechanizmów rynkowych dla zapewnienia racjonalnych cen energii dla jej nabywców przy jednoczesnym spełnieniu nieodzownych warunków, polegających na:

• podniesieniu jakości energii i jakości obsługi odbiorców-klientów,
• zwiększeniu efektywności dystrybuowania i wykorzystania energii,
• zagwarantowaniu bezpieczeństwa dostaw energii,
• wytwarzaniu energii w procesach w minimalnym stopniu zanieczyszczających środowisko naturalne,
• zagwarantowaniu rynkowej rentowności przedsiębiorstw funkcjonujących w energetyce,
• zapewnieniu energetyce środków niezbędnych na odtworzenie i rozwój jej infrastruktury technicznej.

Amerykański specjalista w dziedzinie negocjacji biznesowych Chester L. Karrass powiedział kiedyś: „W biznesie nie dostajesz tego, na co zasługujesz. Dostajesz to, co wynegocjujesz”. W tych negocjacjach siłą współczesnego klienta na rynku jest wolność wyboru dostawcy usługi oraz wiedza o zasadach jego funkcjonowania, pozwalająca na dokonywanie trafnych i korzystnych decyzji przy zachowaniu założonego poziomu ryzyka.

Produkty na współczesnym rynku energii.

Odpowiednie przygotowanie klienta do funkcjonowania na współczesnym rynku energii wymaga zmiany sposobu myślenia o zakupie energii elektrycznej. Kupując energię elektryczną klient nabywa:

• energię elektryczną czyli towar,
• transport tej energii od wytwórcy do odbiorcy, czyli usługi przesyłu oraz dystrybucji.

Obecnie istnieją dwie formy zakupu energii elektrycznej:

• zakup od sprzedawcy, na terenie którego zlokalizowany jest klient:

ceny energii określone są w taryfach sprzedawców, które podobnie jak taryfy dostawców energii są zatwierdzone przez Urząd Regulacji Energetyki. Zazwyczaj nie ma tu obszaru do żadnych negocjacji, cena oferowana przez sprzedawcę jest ceną ostateczną.

• zakup od dowolnie wybranego sprzedawcy (TPA):

energia może być w tym przypadku kupowana od dowolnego sprzedawcy, czyli bezpośrednio od wytwórcy, od spółki obrotu, na giełdzie energii lub za pośrednictwem którejś z internetowych platform obrotu energią. Ceny i warunki zakupu energii są indywidualnie ustalone pomiędzy klientem i sprzedawcą lub wynikają z zasad jej zakupu.

W zakresie przesyłu energii klient nie posiada możliwości wyboru sieci, którą zostanie przesłana zakupiona energia. Ten element nadal funkcjonuje w warunkach monopolu naturalnego. Ceny za przesył energii nie podlegają negocjacjom z pozycji klienta i są regulowane przez organ administracji rządowej - Urząd Regulacji Energetyki. Przedmiotem wolnorynkowego obrotu jest nie tylko sama energia, ale także prawa majątkowe do świadectw energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz prawa do emisji dwutlenku węgla (CO₂).

Ekologiczna produkcja, a Efektywność Energetyczna.

W ocenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi świadomość ekologiczna społeczeństwa ciągle wzrasta, co objawia się wzrostem popytu na produkty ekologiczne, które mogą wymagać większej ilości energii. Chcemy też zwiększać swoją produkcję, poprawiać warunki pracy załogi (klimatyzacja, automatyzacja, itd.), a to zawsze wymaga większej ilości energii.

Faktycznie musimy rozwiązać 3 problemy:

1. Poprawić Efektywność Energetyczną przedsiębiorstwa przez zastosowanie nowoczesnych technologii, dodatkowo zmniejszających własną emisję CO₂.
2. Ograniczyć zużycie energii wytwarzanej w procesie spalania węgla.
3. Wybrać najlepszego możliwego dostawcę energii.

Złe wiadomości są również 3:

Ad 1: Im lepsze rozwiązanie zastosujemy, tym – zazwyczaj – będzie ono droższe. Musimy przewidzieć wpływ wzrostu cen energii na czas zwrotu z inwestycji (ROI).

Ad 2: Dostawcy korzystający z OZE niekoniecznie będą najtańsi. Trzeba też rozważyć temat własnej instalacji OZE w połączeniu z dotacjami na ten cel i finalnym ROI.

Ad 3: Czy najtańszy dzisiaj dostawca będzie nim w długiej perspektywie? Tutaj dużo zależy od regulacji prawnych, politycznych celów partii rządzącej i determinacji ekologów z Unii Europejskiej.

We wszystkich 3 przypadkach natrafiamy na elementy gry rynkowej. Niestety przeważająca część energii w Polsce wytwarzana jest w procesie spalania węgla - dziś jest to nadal 89%. Rozpoczęty w połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku zatrważający proces, w którym życie obecnych pokoleń odbywa się na koszt przyszłych, wywołało przekroczenie przez nasze potrzeby cywilizacyjne zdolności naszej planety do regeneracji.

Światowa konsumpcja przekroczyła dostępne zasoby odnawialne już w 1986 roku

W celu wywołania publicznej debaty nad tym zjawiskiem, New Economics Foundation (pol. Fundacja Nowej Ekonomii) wprowadziła Dzień Długu Ekologicznego (DDE), wyliczony przez podzielenie ogółu zasobów naturalnych biosfery przez światowy ślad ekologiczny (analiza poziomu zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne biosfery) i pomnożenie przez 365 (liczba dni w roku). Średnio w każdym kolejnym roku dzień ten wypadał wcześniej niż w poprzednim. Zdaniem autorów DDE świadczy to o tym, że ludzkość popadła już permanentnie w dług ekologiczny. Dzień Długu Ekologicznego po raz pierwszy ogłoszono 19 grudnia 1987 roku. Przedtem Ziemia była w stanie regenerować swoje zasoby. W roku 2000 dzień ten przypadał na 1 listopada, w roku 2013 był to 20 sierpnia, a w roku 2018 już 1 sierpnia. Wiele wskazuje na to, że to już naprawdę ostatni dzwonek, który słyszeć powinni wszyscy odpowiedzialni mieszkańcy naszej planety.

Zrównoważony rozwój.

Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr. A/RES/70/1:

Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030,

Cel 12: Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja.

W dokumencie możemy przeczytać między innymi: Zrównoważona konsumpcja i produkcja dąży do tego, by „dokonać czegoś lepiej i więcej przy użyciu mniejszych środków”. Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi pierwotnie z leśnictwa, a stworzone zostało przez Hansa Carla von Carlowitza. Oznaczało ono sposób gospodarowania lasem polegający na tym, że wycina się tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie został zlikwidowany, by mógł się zawsze odbudować. W obecnej wersji zrównoważony rozwój ma prowadzić do zwiększenia korzyści z działalności gospodarczej poprzez zmniejszenie zużycia środków oraz zmniejszenia skali degradacji i zanieczyszczeń, jednocześnie poprawiając jakość życia.

Poprawa efektywności energetycznej – przykry obowiązek czy szansa na realne obniżenie kosztów?

Art. 2, ust. 3 USTAWY z dnia 20 maja 2016 roku o efektywności energetycznej określa: „Efektywność energetyczna to stosunek uzyskanej wielkości efektu użytkowego danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, w typowych warunkach ich użytkowania lub eksploatacji, do ilości zużycia energii przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację, niezbędnej do uzyskania tego efektu”.

Efektywność energetyczna i energia odnawialna są uznawane za dwa filary zrównoważonej polityki energetycznej. Według Ustawy o Efektywności Energetycznej każde duże przedsiębiorstwo jest zobowiązane do wykonania audytu energetycznego raz na cztery lata poczynając od 31 września 2017 roku. Świadomy przedsiębiorca, w swoim własnym, dobrze pojętym interesie, nie zaniedba żadnej sposobności do uzyskania oszczędności w procesie produkcji, niezależnie od wypełnienia nakładanych na niego (lub nie) obowiązków ustawowych.

Należy zdać sobie sprawę, że skuteczna poprawa efektywności energetycznej, w tym efektywne obniżenie kosztów zakupu i zużycia energii elektrycznej, możliwe są dzięki dogłębnej znajomości charakterystyki poboru i wykorzystania tej energii w optymalizowanym obiekcie. Niezbędną w tym zakresie wiedzę uzyskać można wyłącznie na podstawie analizy kompletu danych, które pozwolą zidentyfikować przyczyny występujących zjawisk oraz reakcję sieci odbiorczej na podjęte działania regulacyjne.

Dla rozwoju gospodarki oraz jej konkurencyjności zasadnicze znaczenie ma spadek energochłonności, przekładający się na przewagi konkurencyjne - kraj o wyższej efektywności energetycznej rozwija się sprawniej. W porównaniu ze średnią unijną Polska gospodarka charakteryzuje się zbyt wysoką energochłonnością, definiowaną jako iloraz zainwestowanej energii do efektów uzyskanych z tej inwestycji. W dodatku UE pod względem energooszczędności nie dorównuje Stanom Zjednoczonym oraz przodującym krajom azjatyckim. Dowodzi to ogromnego potencjału w zakresie oszczędzania energii w Polsce. Dlatego wszyscy klienci, w nomenklaturze przedsiębiorstw energetycznych zwani odbiorcami końcowymi, niezależnie od celu czy metod jej wykorzystania, o ile jeszcze nie przeprowadzili podobnych działań, winni rozważyć w najbliższej przyszłości przeprowadzenie takiego audytu.

Audyt Elektroenergetyczny

Ograniczenie energochłonności jest koniecznością w obliczu nadchodzących wzrostów cen energii spowodowanych wzrostem cen węgla, cen emisji CO₂ czy niedawną katastrofalną suszą w Skandynawii. Jak powiedział Seneka - „Za późno na oszczędzanie, kiedy widać dno.” Skuteczność podjętych działań uzależniona jest od jakości pierwszego kroku: audytu elektroenergetycznego. Powinien on być przeprowadzony przez zespół niezależnych, nie związanych z badaną firmą ekspertów. Doświadczenie uczy, że obiektywne, profesjonalne i, przede wszystkim, niezależne spojrzenie „z zewnątrz” ma kolosalne znaczenie dla uzyskania rzetelnego obrazu stanu przedsiębiorstwa.

Podstawowym zadaniem Audytu Elektroenergetycznego jest:

pomiar efektywności energetycznej przedsiębiorstwa i identyfikacja zmiennych wpływających na jej poziom.

Pomiar efektywności energetycznej przedsiębiorstwa

Aby móc w pełni skorzystać z możliwości Rynku Energii Elektrycznej w Polsce i osiągać maksymalnie dobre rezultaty, także finansowe, przed wyborem nowego sprzedawcy energii lub przed przystąpieniem do negocjacji z dotychczasowym, należy w pierwszej kolejności rozpoznać, a następnie prawidłowo opomiarować te elementy sieci, wydzielone obwody, grupy odbiorników itp., które wywierają istotny wpływ na przebieg krzywej obciążenia. Dla osiągnięcia efektu synergii w działaniach optymalizacyjnych, należy dążyć do osiągnięcia takiego stanu sieci odbiorczej, który umożliwi samodzielne, skuteczne i świadome kształtowanie owej krzywej.

Konieczne jest również przystosowanie istniejącego układu pomiarowo-rozliczeniowego do wymogów TPA (Third Party Access), czyli prawa dla każdego odbiorcy energii do indywidualnego wyboru jej dostawcy.

Należy pamiętać, że uzyskanie lepszej efektywności nie może nastąpić kosztem pogorszenia warunków użytkowania w zakresie komfortu cieplnego, jakości powietrza lub oświetlenia.

Pomiar efektywności energetycznej może być przeprowadzany okresowo lub w sposób ciągły przez zainstalowany system Monitoringu Energetycznego. Ważne jest, by wyznaczona efektywność uwzględniała wszystkie parametry wpływające na nią, np.: porę roku (temperatura otoczenia), wielkość produkcji, sezonowość pracy przedsiębiorstwa.

Podsumowanie

Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej. Uczestnictwo w Rynku Energii Elektrycznej w sposób wyjątkowy skupia różne rodzaje ryzyk. Minimalizacja finalnego poziomu sumy tych ryzyk jest możliwa przez podzielenie programu optymalizacji kosztów energii elektrycznej w przedsiębiorstwie na następujące etapy:

1. Wykonanie profesjonalnego audytu elektroenergetycznego.
2. Wdrożenie zaleceń zawartych w audycie: technologicznych, organizacyjnych i systemowych.
3. Ewentualne wdrożenie systemu monitorującego efektywność energetyczną przedsiębiorstwa.
4. Optymalizacja kosztów energii przez negocjacje z aktualnymi i potencjalnymi dostawcami.
5. Stałe lub okresowe monitorowanie uzyskanych efektów poprawy efektywności energetycznej, szczególnie w okresie wdrażania kolejnych systemów pro-oszczędnościowych.

Mirosław Kuczyński

Marek Pułtorak

HE3System Sp. z o.o.

Jakie korzyści może generować audyt elektroenergetyczny?

Rys 1. Poglądowy poziom kosztów i możliwych do osiągnięcia oszczędności po wdrożeniu zaleceń audytu elektroenergetycznego

Rys 2. Składowe oszczędności