KZSM: Doraźne skupy mleka są zagrożeniem dla stabilności rynku

29 czerwca 2022 r.

27.06.2022 -

Krajowy Związek Spółdzielni Mleczarskich – Związek Rewizyjny zwrócił się do Premiera o spowodowanie podjęcia kompleksowych działań w celu stabilizacji sytuacji na rynku skupu i przetwórstwa mleka, w tym zapewnienia warunków do faktycznej, realnej konkurencji na tym rynku oraz objęcia przez Premiera osobistego nadzoru nad działaniami stosownych organów, instytucji i inspekcji państwowych w w/w zakresie. Waldemar Broś wystosował list do Premiera, którego treść prezentujemy.

Nowy problem dla mleczarni

Do powszechnie znanych problemów wynikających m.in. z konsekwencji epidemii COVID-19, wojny w Ukrainie: drastyczny wzrost kosztów produkcji (wzrost cen paliw, energii elektrycznej, środków ochrony roślin, maszyn, części zamiennych, usług, i innych towarów niezbędnych do produkcji mleka), wzrost cen pasz oraz trudności z zapewnieniem odpowiedniej ilości pasz o dobrej jakości (m.in. z powodu suszy występującej w ostatnich latach oraz wiosną br. na dużej części obszaru Polski) dochodzi nowy problem - narastanie dezorganizacji rynku w powodu wzrostu zagadnienia tzw. mleka „przerzutowego” i swoistych działań „doraźnych” podmiotów skupujących.

Na powyższe nakłada się także tendencja do spadku skupu mleka w sąsiednich krajach UE. W konsekwencji m.in. wzrasta eksport surowego mleka z Polski do innych krajów UE oraz drastycznie wzrasta cena skupu mleka „przerzutowego”.

Doraźne skupy mleka

W sytuacji wzrostu popytu i wzrostu cen na mleko surowe rośnie ilość „doraźnych” podmiotów skupujących mleko krowie surowe oraz skala ich działalności, która faktycznie „demoluje” rynek skupu mleka w Polsce (np. eksport nieprzetworzonego mleka surowego kosztem zmniejszenia ilości mleka dla potrzeb krajowych zakładów przetwórczych – dla celów produkcji wyrobów mleczarskich dla zaopatrzenia rynku krajowego i eksportu przetworzonych wyrobów mleczarskich). - mówi Waldemar Broś

Zwraca również uwagę, że w okresie ostatnich kilkunastu lat w Polsce liczba zakładów przetwarzających mleko zmniejszyła się o ok. 20 % a jednocześnie liczba podmiotów skupujących mleko zarejestrowanych w rejestrze prowadzonym przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa zwiększyła się o ok. 30 %.

Znaczna cześć nowo powstających podmiotów skupowych, nie prowadzi w praktyce działalności długokierunkowej, mającej zapewnić stabilizację zbytu mleka dla producentów mleka. Świadczą o tym m.in. fakty, że pod tym samym adresem ma niekiedy siedzibę po kilka podmiotów skupujących a szczególnym przypadkiem jest sytuacja gdy kilkanaście podmiotów skupujących ma siedzibę pod tym samym adresem w Poznaniu (w sytuacji gdy w Poznaniu nie ma żadnego zakładu przetwórstwa mleka).

Brak inwestowania w przetwórstwo mleka i długotrwałe powiązania z producentami mleka powoduje, że w/w nowe „doraźne” podmioty skupujące mają z reguły dużo niższe koszty stałe niż np. spółdzielnie mleczarski, czy inne zakłady przetwórcze..

Ponadto cześć z w/w podmiotów (jako podmioty spełniające kryteria podmiotów MŚP) korzysta ze wsparcia pomocowego ze środków UE i pomocy krajowej.

Wobec powyższego w/w „doraźne” podmioty skupowe mogą także doraźnie oferować znacznie wyższe ceny skupu mleka.

Negatywne konsekwencji dla małych mleczarni

Powoduje to szereg negatywnych konsekwencji dla podmiotów prowadzących działalność od wielu lat np. spółdzielni mleczarskich. Spółdzielnie mleczarskie ponoszą z reguły duże koszty stałe, m.in. spłata kredytów na inwestycje unowocześniające przetwórstwo mleka w celu zapewnienia oczekiwań konsumentów oraz możliwości eksportu wyrobów mleczarskich na rynku UE i poza UE oraz koszty wieloletnich działań ukierunkowanych na zapewnienie stabilizacji zbytu mleka i zapewnienia dochodowości produkcji mleka dla zrzeszonych w nich członków – rolników, producentów mleka.

Dzięki temu spółdzielnie oraz inne podmioty przetwarzające mleko zawierają z rolnikami długoterminowe umowy skupu mleka. Jednocześnie spółdzielnie mleczarskie, dla zapewnienia w/w stabilizacji produkcji i zbytu mleka dla rolników, zostały faktycznie zmuszone do zawierania długookresowych umów sprzedaży wyrobów mleczarskich do dużych sieci handlowych (po stałych cenach).

W tej sytuacji w/w podmioty nie mogą uzyskać, w krótkim okresie, znacznego podwyższenia cen zbytu swoich wyrobów (szczególnie w sytuacji dominującej roli dużych sieci handlowych).

Wobec powyższego np. spółdzielnie mleczarskie nie mają możliwości , w krótkiej perspektywie, „ścigania” się w zakresie cen skupu mleka z „doraźnymi” podmiotami skupującymi mleko. Ta sytuacja zagraża stabilności produkcji mleka.

Korzyści dla rolników z przynależności do mleczarni

Członkostwo rolnika w spółdzielni mleczarskiej jest dla rolnika podstawą stabilizacji produkcji mleka w długim okresie i dodatkowo zapewnia szereg korzyści:

• długoterminowa gwarancja zbytu mleka,
• zapewnienie stabilności cen,
• pomoc we wprowadzaniu nowoczesnych metod produkcji,
• pomoc, w tym finansowa ze strony spółdzielni w rozwoju wielkości produkcji (budowa obór, zakup jałówek hodowlanych, krów),
• pomoc, w tym finansowa w przypadku niekorzystnych wypadków losowych.

Specyfika rynku mleka

Ponadto KZSM pragnie zwrócić uwagę Pana Premiera na specyfikę produkcji mleka oraz rynku mleka:

• długi okres uruchomienia lub wzrostu produkcji mleka – okres ok. 2 lat (czas wyhodowania nowej krowy) nie licząc innych uwarunkowań i kosztów, np. budowa, modernizacja obór, inwestycje na modernizacje mleczarni, rozwój bazy paszowej, itp.
• szczególna „wrażliwość” mleka jako surowca – oczywisty fakt cyklicznej produkcji mleka (konieczność codziennego udoju mleka w określonych jednostkach czasu), bardzo krótki czas od pozyskania mleka do jego dostawy do mleczarni, konieczność zachowania odpowiedniego „reżimu” podczas pozyskania mleka i transportu do mleczarni, w tym zagadnienia przestrzegania rygoru sanitarnego i temperatur.

Sytuacja mniejszych mleczarni

Zagrożenie utrzymywania się na rynku Polski w dłuższym okresie w/w negatywnych tendencji może doprowadzić do „zdemolowania” dotychczas stabilnego rynku mleka w Polsce – podobnie jak nastąpiło to na rynku owoców i warzyw w latach 90-tych XX w. – zniknięcie z rynku Polski rozbudowanej spółdzielczości owocowo-warzywnej

- twierdzi Waldemar Broś

W pierwszej kolejności wpłynie to negatywnie na sytuację spółdzielni mleczarskich. Zmniejszenie skali skupu mleka, spowodowane działalnością „doraźnych” podmiotów skupujących zagraża realizacji długoterminowych umów np. z sieciami handlowymi a w konsekwencji zagraża utratą płynności finansowej - groźba upadłości zagraża nie tylko podmiotom słabym ekonomicznie i produkcyjnie ale także dużym spółdzielniom mleczarskim, o dotychczas stabilnym udziale na rynku, które posiadają wysokiej jakości wyroby oraz nowoczesny potencjał produkcyjne – ale które są „uzależnione” w znacznym zakresie długookresowymi umowami zbytu z dużymi sieciami handlowymi.

Sieci handlowe dążą do maksymalizacji zysków

Zdaniem prezesa Brosia, duże sieci handlowe (z reguły o zagranicznym kapitale właścicielskim) dążąc do maksymalizacji zysku nie godzą się na wzrosty cen w ramach obecnych umów handlowych co w połączeniu z zagrożeniem bardzo wysokimi karami umownymi za brak wykonania dostaw w ramach tych umów (niekorzystnych dla spółdzielni w obecnych relacjach cenowych) faktycznie zagraża płynności finansowej spółdzielni mleczarskich.

Pogorszenie się sytuacji podmiotów przetwórstwa mleka, w tym spółdzielni mleczarskich wpłynie negatywnie na szereg podmiotów produkcyjnych i usługowych prowadzących działalność na rzecz sektora mleczarstwa,i w pierwszej kolejności dotknie to podmioty lokalne.

Następnie trudności finansowe spółdzielni mleczarskich, ich upadłości, przejmowanie przez podmioty zagraniczne, spowodują zagrożenia dla rolników-producentów mleka.

Mleczarstwo potrzebuje stabilizacji

Na podstawie, dotychczasowych wieloletnich doświadczeń, stałej cykliczności wahań cen na światowych rynkach mleka można przewidzieć, że gdy w następnych latach nastąpi stabilizacja cen lub nawet spadek cen produktów mleczarskich to większość „doraźnych” małych podmiotów skupujących mleko „zniknie” z rynku, co w połączeniu z mniejszą ilością spółdzielni mleczarskich (z powodu w/w upadłości) spowoduje trudności ze zbytem mleka przez rolników – w niektórych obszarach kraju będzie to rażąco dla nich dotkliwe gdyż ceny skupu spadną poniżej cen produkcji.

Nastąpi spadek faktycznych możliwości opłacalności zbytu wyprodukowanego mleka a tym samym zagrożenie dla prowadzenia w stabilnych warunkach gospodarstw rolnych.

Część rolników zaprzestanie produkcji mleka. Jak dowodzi dotychczasowa praktyka, w większości przypadków rolnicy którzy zaprzestali hodowli krów mlecznych nie podejmują tego typu produkcji ponownie – nawet w sytuacji okresowego wzrostu cen skupu mleka.

W dłuższej perspektywie spowoduje to niekorzystne skutki także dla ogółu społeczeństwa – dla konsumentów. Mleko i produkty mleczarskie stanowią jedną z głównych podstaw żywienia społeczeństwa polskiego. W sytuacji zmniejszenia ilości polskich rolników produkujących mleka, a tym samym deficytu produkcji krajowego mleka oraz spadku ilości polskich podmiotów przetwórczych w tym spółdzielni mleczarskich, spowoduje to trwałe wzrosty cen mleka i produktów mleczarskich na rynku Polski. Nastąpi też zmniejszenie asortymentu dostępnych dla konsumentów wyrobów mleczarskich. Z rynku w pierwszej kolejności zniknie duża cześć lokalnych wyrobów mleczarskich. Przy ograniczeniu konkurencji pomiędzy podmiotami nastąpi trwały wzrost cen detalicznych produktów mleczarskich.

Potrzebne działania

Wobec powyższego zwracamy się do Pana Premiera o podjęcie szybkich i skutecznych działań w celu zapewnienia faktycznych, realnych warunków konkurencji na rynku mleka w Polsce:

• weryfikację czy „doraźne” podmioty skupowe mleka spełniają wymogi prowadzenia przez nich skupu, transportu, przechowywania i zbytu mleka (zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa, w tym weterynaryjnymi i sanitarnymi),
• sprawdzenie przez KOWR czy nowopowstające podmioty skupujące wywiązują się wobec rolników z obowiązku zawierania pisemnych umów skupu mleka zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o organizacji niektórych rynków rolnych,
• przeprowadzenie przez UOKiK kontroli czy w/w podmioty nie naruszają, w relacjach z rolnikami, postanowień ustawy z dnia 17.11. 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi,
• weryfikację czy nowo powstające podmioty skupowe mleka, korzystające z pomocy finansowej ze środków krajowych i UE, rzeczywiście powstają w celu zrzeszania się ich członków dla zapewnienia stabilizacji zbytu mleka czy też jedynie doraźnie wykorzystują obecne tendencje spekulacyjne na rynku mleka „przerzutowego”,
• uruchomienie doraźnego oraz długookresowego wsparcia ze środków krajowych oraz ze środków UE, w tym w ramach Krajowego Planu Odbudowy dla podmiotów przetwórstwa mleka, w szczególności dla spółdzielni mleczarskich, prowadzących dotychczas wieloletnią działalność zapewniającą polskim rolnikom – producentom mleka stabilizację i opłacalność zbytu mleka dla zapewnienia realnej konkurencji na rynku mleka, w celu zagwarantowania długookresowego rozwoju produkcji i przetwórstwa mleka w Polsce – gwarancji bezpieczeństwa żywnościowego.

(27.06.2022 za Roman Wieczorkiewicz, portalspozywczy.pl)