Spółdzielnie – zmiany w regulacjach zrzeszania się rolników i innych podmiotów w formie spółdzielni

06 lutego 2017 r.

– projekt ustawy o spółdzielniach rolników (wersja z 2017 roku)

Należy zauważyć przyspieszenie prac nad rządowym projektem ustawy o spółdzielniach rolników.

Obecnie projekt ww. ustawy jest już na etapie prac w Komisji Prawniczej.

Przy przyspieszonym tempie prac można oczekiwać, iż w najbliższym okresie zostanie przekazany do Sejmu – stanie się przedmiotem prac sejmowych.

Jego ostateczna treść może w wyniku tych prac znacznie różnić się od projektu – wskazuje na to dotychczasowe doświadczenie w zakresie zmian pierwotnego projektu.

Różnice obecnej wersji projektu w stosunku do projektu pierwotnego.

Obecna wersja projektu przedmiotowej ustawy (pierwsza różnica jest już w tytule ustawy …. z 2017 roku), dostępna na BIP MRiRW, ma znaczne różnice w stosunku do wersji pierwotnej z czerwca 2016 roku.

Analizując przebieg prac nad projektem ustawy można stwierdzić, iż obecnie prace dotyczą trzeciego zmienionego tekstu projektu ustawy.

Skrótowe przedstawienie różnic obecnego projektu w stosunku do wersji pierwotnej:

(legislacyjne należy zauważyć, iż w obecnym projekcie zaniechano używania paragrafów na rzecz ustępów, ma to znaczenie przy porównywaniu teksów tych projektów. Uwzględniono w tym zakresie jedną z uwag na etapie uzgodnień i konsultacji, iż w technice legislacyjnej oznaczanie części paragrafami jest zarezerwowane dla ustaw o charakterze kodeksów – pierwotny projekt ustawy znaczeniowo miał być porównywalny z Prawem spółdzielczym).

1) w art. 4 ust. 1 pkt 1 rozszerzono zakres podmiotowy „rolników” o osoby fizyczne lub prawne prowadzące chów lub hodowlę ryb,

2) w art. 4 wyrażenie „zmiennym kapitale” zastąpiono wyrażeniem „zmiennym funduszu udziałowym”,

3) w art. 4 dodano ust. 2 w brzmieniu – „Nazwa spółdzielni rolników zawiera oznaczenie „Spółdzielnia Rolników”,

4) w art. 5 zmieniono zapisy pkt 6 – poprzedni zapis o zasadach użytkowania przez spółdzielnię wkładów – rozszerzono i zmodyfikowano poprzez dodanie do użytkowania także dzierżawy lub najmu oraz ograniczono zakres wkładów do wkładów niepieniężnych,

5) w art. 5 pkt 9 wyrażenie „zasady podziału zysków” zastąpiono wyrażeniem „sposób i warunki podziału nadwyżki bilansowej”,

6) w art. 6 skreślono ograniczenie, iż przedmiotem działalności spółdzielni miało być prowadzenie działalności gospodarczej wyłącznie na rzecz członków spółdzielni będących rolnikami,

7) w art. 6 ust. 4 wyrażenie „roczne przychody” zostało zastąpione wyrażeniem „przychody uzyskane w danym roku obrotowym”,

7) w art. 6 ust. 5 uściślono, iż ograniczenie przynależności do jednej spółdzielni dotyczy zakresu „określonych” produktów,

8) w art. 7 ust. 1 i 2 zmieniono warunki ustalając, iż minimalna liczba rolników jako założycieli a następnie członków spółdzielni nie może być mniejsza niż 10 – w poprzednich dwóch wersjach minimalny wymóg był określony na poziomie 5 rolników,

9) w art. 7 ust. 3 – rozszerzono zakres uregulowania – na mocy obecnej wersji spółdzielnia nie będzie mogła odmówić przyjęcia w poczet członków nie tylko rolników, ale także innych osób fizycznych lub prawnych niebędących rolnikami, o ile spełniają wymogi określone w jej statucie i warunki ustawowe,

10) w art. 10 ustalanie liczby udziałów, o ile statut przewiduje „możliwość corocznego ustalania liczby udziałów, do których mają prawo poszczególni członkowie, proporcjonalnie do ich udziału procentowego w łącznej wartości zakupionych przez spółdzielnię od swoich członków produktów” przyznano do uprawnień walnego zgromadzenia – poprzednio wymóg zapisów w statucie,

11) w art. 11 wydłużono termin pisemnego powiadomienia o zamiarze rozporządzenia przez członka wkładem niepieniężnym z 3 miesięcy na 12 miesięcy,

12) w art. 12 wykreślono cały poprzedni § 1 dotyczący określenia definicji „dochodu ogólnego” – w obecnej wersji w stosownych przepisach projektu, w tym zakresie używa się terminu „nadwyżka bilansowa”,

13) w art. 12 wykreślono całe poprzednie § 3 i 4 – ustalające wydzielanie z dochodu ogólnego części dochodu pochodzącego ze sprzedaży produktów wyprodukowanych przez członków-rolników podlegającego do podziału wyłącznie między tych członków,

14) w art. 12 – fundamentalne zmiany nastąpiły w zakresie tworzenia zasadniczych funduszy własnych:

a) obecnie w art. 12 ust. 2 ustalono tworzenie 2 zasadniczych funduszy:

• fundusz udziałowy – składający się z wpłat udziałów członkowskich (w dwóch poprzednich wersjach projektu ustawy, w skład funduszu udziałowego wchodziło także wpisowe),

• fundusz zasobowy, na który składają się wpłaty wpisowego dokonane przez członków oraz nie mniej niż 10% nadwyżki bilansowej,

b) wykreślono w całym projekcie ustawy zapisy nt. funduszu rezerw niepodzielnych,

c) pozostawiono uregulowanie o tworzeniu funduszu wzajemnościowego,

15) w art. 12 ust. 11 ustalono, iż – „jeżeli straty poniesione w roku obrotowym nie mogły zostać pokryte w sposób określony w ust. 10, mogą być pokryte w kolejno po sobie następujących pięciu latach obrotowych”,

16) w art. 13 ograniczano możliwość przeznaczania części nadwyżki bilansowej na oprocentowanie jedynie wniesionych udziałów – w poprzedniej wersji była także możliwość oprocentowania wpisowego,

17) w art. 16 określającym podział majątku w przypadku likwidacji spółdzielni wykreślono zapisy dotyczące funduszu rezerw niepodzielnych oraz w miejsce poprzedniego zapisu, iż „pozostały majątek spółdzielni rolników podlega zwrotowi członkom spółdzielni” wprowadzono nowe postanowienie – „w przypadku likwidacji spółdzielni majątek spółdzielni rolników pozostały po zwrocie wkładów i zaspokojeniu wierzycieli podlega podziałowi proporcjonalnie do posiadanych przez członków spółdzielni rolników udziałów.”

18) zmiany w przepisach obowiązujących:

a) art. 19 – ograniczono zakres zwolnień w ustawie z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych – jedynie dla spółdzielni lub związków spółdzielni rolników, które prowadzą działalność jako mikroprzedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów UE,

b) dodano nowy art. 20 (bardzo obszerny) – zmiany w ustawie z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych – w zakresie odpłatnego zbycia udziałów, oprocentowania udziałów, wydatków na objęcie lub nabycie udziałów lub wkładów, zapłaconych odsetek i prowizji od kredytu, za który nabyto udziały, zeznań podatkowych w zakresie dochodów z odpłatnego zbycia udziałów w spółdzielni rolników,

c) skreślono poprzednią treść art. 20 – czyli nie wprowadza się poprzednio planowanych zmian w ustawie z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych – natomiast wprowadza się nowy art. 21 dotyczący zmian w ww. ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych w zakresie:

• uznanie dla osób prawnych za koszt uzyskania przychodu wydatków na objęcie lub nabycie udziałów lub wkładów w spółdzielni rolników,

• dochodów spółdzielni rolników – mikroprzedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów UE, pochodzących ze sprzedaży produktów wyprodukowanych w gospodarstwach członków,

19) dodano nowy art. 24 w brzmieniu: „Pomoc, o której mowa w art. 18, 19 i 21, może być udzielana od dnia notyfikacji Polsce pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej o zgodności ze wspólnym rynkiem pomocy publicznej określonej w tych przepisach.”

Sprzeczność niekonsekwencji zakresu zmian z konsekwencją dokonywania tych zmian poza ustawą Prawo spółdzielcze.

1. Niekonsekwencja proponowanych rozwiązań w projekcie ustawy o spółdzielniach rolników, w zakresie:

• minimalnej liczby członków,

W obecnej wersji projektu ustawy zmieniono warunki ustalając, iż minimalna liczba rolników jako założycieli, a następnie członków spółdzielni, nie może być mniejsza niż 10 (dziesięciu) – w poprzednich dwóch wersjach minimalny wymóg był określony na poziomie 5 (pięciu) rolników.

Obecnie w Uzasadnieniu projektu ustawy w tym zakresie używa się następujących argumentów:

„W projektowanym art. 7 ust. 1 i 2 wskazano, że minimalna liczba rolników, będących założycielami spółdzielni rolników, oraz minimalna liczba członków takiego podmiotu będących rolnikami, nie może być mniejsza od dziesięciu. Takie podejście ma na celu zapewnienie trwałej konsolidacji producentów rolnych oraz powstawania stabilnych i silnych ekonomicznie podmiotów, które operując na rynku będą odpowiednim partnerem dla pozostałych uczestników łańcucha żywnościowego. Podmioty te dzięki właściwemu zorganizowaniu się również pod względem liczby członków, będą w stanie odpowiednio dostosować produkcję do wymagań odbiorcy pod względem jakości, ilości i asortymentu, a z drugiej ograniczać koszty produkcji wykorzystując efekt skali. Ponadto przedstawiona propozycja powinna ograniczyć możliwość tworzenia przypadkowych podmiotów, powołanych do życia jedynie w celu skorzystania z przewidzianych w projekcie ulg podatkowych. Jednocześnie zaznaczyć należy, że przedstawiona propozycja jest zbieżna z aktualnie obowiązującymi przepisami ustawy Prawo spółdzielcze.”

Natomiast w czasie przedstawiania pierwotnego projektu (czerwiec 2016 roku – zaledwie kilka miesięcy wcześniej) stanowisko w tym zakresie było zasadniczo odmienne:

„W projektowanym art. 7 § 1 wskazano, że minimalna liczba rolników, którzy mogą powołać spółdzielnie rolników oraz minimalna liczba członków takiego podmiotu będących rolnikami, nie może być mniejsza od pięciu. Aktualnie zgodnie z art. 7 § 2 ustawy Prawo spółdzielcze, liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne. Limit ten postrzegany jest jako restrykcyjny i w opinii rolników stanowi barierę w tworzeniu nowych spółdzielni w sektorze rolnym. Zważywszy, że proponowane regulacje w tym zakresie mają na celu upowszechnienie formy organizacyjnej działającej zgodnie z zasadami funkcjonowania spółdzielni art. 7 § 1 projektu ustawy w odniesieniu do spółdzielni rolników przewiduje określenie o połowę mniejszej minimalnej liczby członków niż obowiązuje w odniesieniu do zwykłych spółdzielni.

Należy zauważyć, iż w Prawie spółdzielczym jest przykład uproszczeń – dotyczący spółdzielni wyłącznie tworzonych w celu organizowania się w grupy producentów rolnych lub wstępnie uznane grupy producentów owoców i warzyw (art. 6 § 2a).

Takie spółdzielnie może założyć tylko 5 osób fizycznych lub prawnych,

– jeżeli ich liczba członków nie przekracza dziesięciu, wówczas nie powołuje się rady nadzorczej, o ile statut nie stanowi inaczej (art. 46a).

• zagadnień finansowych i funduszy spółdzielni rolników

W zmienionym projekcie odstąpiono od uregulowania niektórych zagadnień prawno-finansowych spółdzielni rolników odrębnie lub odmiennie od stosowanych w Prawie spółdzielczym:

• zrezygnowano z „dochodu ogólnego”, „zysku” na rzecz „nadwyżki bilansowej”,

• fundusz założycielski zmieniono na fundusz udziałowy,

• przeniesiono zaliczanie wpłat wpisowego do funduszu zasobowego,

• całkowicie odstąpiono od koncepcji funduszu rezerw niepodzielnych,

• odstąpiono od koncepcji przeznaczania części nadwyżki bilansowej na oprocentowanie wpisowego;

• podziału wyniku

– zrezygnowano z koncepcji wydzielania z dochodu ogólnego (obecnie nadwyżki bilansowej) części dochodu pochodzącego ze sprzedaży produktów wyprodukowanych przez członków-rolników – przeznaczanego do wyłącznego podziału pomiędzy tych członków.

Dodatkowo literalnie powtórzono w projekcie ustawy przepisy karne zawarte w Prawie spółdzielczym – mimo iż w zakresie innych zagadnień projekt ustawy odwołuje się do postanowień Prawa spółdzielczego, a nie powiela ich treści;

1. Konsekwencja dokonywania regulacji dotyczącej spółdzielni rolników odrębną ustawą – poza zakresem Prawa spółdzielczego.

Mimo wprowadzenia w projekcie ustawy szeregu zmian zapewniających tożsamość uregulowań i terminologii do zasad Prawa spółdzielczego, ustawy o księgowości i prawa podatkowego, konsekwentnie utrzymuje się kilka odrębności w stosunku do Prawa spółdzielczego oraz dążenie do zawarcia proponowanych uregulowań dotyczących spółdzielni rolników poza Prawem spółdzielczym.

Odrębności do Ustawy Prawo spółdzielcze:

a) zakaz odmowy przyjęcia w poczet członków spółdzielni rolników rolnika albo podmiotu niebędącego rolnikiem, jeżeli spełnia on wymogi określone w jej statucie oraz warunki określone w ustawie, unormowanie bezwzględnie obowiązujące (art. 7 ust. 3),

Jest to szczególne rozwiązanie – zapis w Uzasadnieniu „Uregulowanie to ma na celu zapewnienie możliwości swobodnego przystępowania rolników do spółdzielni rolników.”

Stanowi zasadniczą różnicę w stosunku do funkcjonującej w Prawie spółdzielczym zasady „otwartych drzwi”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego – „z zasady «otwartych drzwi» nie wynika dla zainteresowanej osoby roszczenie o przyjęcie do spółdzielni ani też obowiązek spółdzielni odnośnie do przyjęcia każdej zgłaszającej się osoby” (uchwała SN z 18.09.19998 roku, III CZP 31/98; uchwała SN z 7.06.2000 roku III CZP 21/00).

W praktyce danej społeczności lokalnej występują przypadki wieloletnich konfliktów osobistych lub rywalizacji gospodarczej – można prognozować przypadki zgłaszania się osób skonfliktowanych lub rywali gospodarczych wnioskujących przystąpienie do spółdzielni rolników.

Może to wbrew woli dotychczasowych członków spółdzielni rolników – wnieść konflikty lub rywalizację do sprawnie funkcjonującej spółdzielni.

b) uprawnienie zbycia udziałów innemu członkowi spółdzielni (art. 10 ust. 6).

Zbycie może następować na rzecz dowolnego członka spółdzielni rolników – nie tylko na rzecz członka-rolnika. W połączeniu z powyższym bezwzględnym zakazem odmowy przyjmowania nowych członków, w tym niebędących rolnikami mogą wystąpić przypadki wejścia do spółdzielni nowych członków, dysponujących znacznymi środkami na wykupienie udziałów od członków rezygnujących z członkostwa. Może to doprowadzić do zachwiania bieżącej działalności spółdzielni rolników. Wzrostu skali działalności ponad poziom mikroprzedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów UE – skutki w zakresie korzystania z krajowych ulg podatkowych i pomocy finansowej ze środków UE.

Konsekwencją mogą być także znaczne różnice w przypadku podziału majątku spółdzielni w wyniku jej likwidacji – ten podział będzie dokonywany proporcjonalnie do udziałów.

Na marginesie należy zauważyć, iż już w toku uzgodnień międzyresortowych zgłaszano szereg zastrzeżeń w powyższym zakresie:

• w piśmie Ministra Finansów z dnia 10 sierpnia 2016 roku, znak: PG6.021.142.16 podnoszono zastrzeżenia co do naruszania podstawowych zasad spółdzielczości –

„podstawowych zasad spółdzielczych stanowiących o równości członków (vide pierwsza zasada rochdalska, tzn. zasada «Dobrowolnego i otwartego członkostwa» polegająca m.in. na tym, iż członkostwo oparte jest na trzech regułach: «otwartych drzwi», równouprawnienia członków, obowiązków członków wobec spółdzielni)”;

– w piśmie Rządowego Centrum Legislacji z dnia 22 lipca 2016 roku, znak: RCL.DPPRI.550.9/2016 kwestionowano zasadności regulowania zagadnień spółdzielni rolników poza ustawą Prawo spółdzielcze:

„Należy również zauważyć, że projektowana ustawa w art. 3 przewiduje, iż w sprawach w niej nieuregulowanych zastosowanie mają znaleźć przepisy ustawy – Prawo spółdzielcze, które będą stosowane wprost. (…)

W związku z powyższym wydawanie aktu prawnego regulującego odrębnie zagadnienia związane z funkcjonowaniem spółdzielni rolników jest niecelowe także w przypadku, gdy działalność projektowanej spółdzielni nie będzie tożsama z działalnością spółdzielni produkcyjnej rolników określonej w prawie spółdzielczym. Wskazanym byłoby natomiast dokonanie nowelizacji ustawy – Prawo spółdzielcze i włączenie projektowanych regulacji do tej ustawy.”

W załączeniu projekty staw z 2016 i 2017 roku.

Lucjan Zwolak

Radca prawny (od 1991 roku)

Kancelaria Radcy Prawnego Lucjan Zwolak